Schloss Johannisberg: niet oogsten zonder toestemming

De monniken werden geleid door prins-abt Constantin von Buttlar. De prins-abt woonde echter niet op Schloss Johannisberg, maar in het 150 kilometer verderop gelegen klooster Fulda. Hij bepaalde het lot van Schloss Johannisberg van een afstand. In 1720 gaf hij de monniken een zeer ongebruikelijke opdracht. Hij liet alle wijnstokken weghalen en de wijngaard herbeplanten met uitsluitend Riesling. In die tijd was dit een unicum dat veel opwinding veroorzaakte in het gebied. Slechts één druivensoort? Onmogelijk! En dan ook nog een die in die tijd zeer onbetrouwbaar rijpte? Wat een stommiteit!

De kwaliteit die de benedictijnen uit de wijngaard wisten te halen, deed de sceptische gesprekken over deze actie snel verstommen. De Riesling van Schloss Johannisberg werd opnieuw het onderwerp van de dag, maar dan wel in positieve zin. Wat bijna niemand wist, was dat de oogst ieder jaar weer een behoorlijke portie stress opleverde voor de monniken. Ze mochten niet zomaar beginnen met oogsten wanneer ze vonden dat het moment was aangebroken, maar moesten telkens toestemming vragen aan de prins-abt Von Buttlar, woonachtend in het Fulda klooster, 150 kilometer verderop.

Late-oogst-ruiters: een legende is geboren

Tegenwoordig duurt het slechts twee tot tweeënhalf uur om deze afstand af te leggen, afhankelijk van het verkeer. In de 18e eeuw duurde het echter een paar dagen. De procedure was elk jaar hetzelfde: wanneer de tijd van de oogst naderde, stuurde de keldermeester een bereden bode met een paar druiven naar Fulda naar de prins-abt. De prins-abt proefde de druiven als een formaliteit en stuurde vervolgens de bode terug naar Schloss Johannisberg met de oogstvergunning, zodat de benedictijnen met de oogst konden beginnen.

Zo ook werd de bode richting Fulda gestuurd in het legendarische jaar 1775. Op dat moment waren de monniken van Schloss Johannisberg verheugd over de uitstekende kwaliteit van de druiven. Het wijnjaar was ideaal geweest, de druiven waren kerngezond en van zeer hoge kwaliteit. Dus toen de druiven bijna de ideale rijpheid hadden bereikt, stuurde de keldermeester een ruiter naar Fulda om de oogstvergunning te krijgen. De ruiter kwam echter niet terug met de vergunning en zonder toestemming durfden de monniken niet met de oogst te beginnen. Terwijl alle andere wijnboeren hun druiven in de beste herfstzon de kelder in brachten, moesten de benedictijnen toezien hoe de perfecte druiven rijpten en vervolgens aan de wijnstok verschrompelden en zelfs op sommige plaatsen verrotten.

Eindelijk! De late-oogst-ruiter arriveert!

Het exacte tijdstip waarop de ruiter met de oogstvergunning uiteindelijk aankwam bij Schloss Johannisberg is niet helemaal duidelijk uit de historische verslagen. De verschillende legenden variëren van twee tot vier weken. Het is ook niet duidelijk waarom hij zo laat was. In één verhaal werd hij aangevallen en overleefde hij ternauwernood. In een ander verhaal had hij een langdurige vrijpartij met een meisje. En in een andere legende vergat hij de tijd omdat hij vastzat in een kroeg. Het enige dat zeker is, is dat hij uiteindelijk de vergunning bezorgde. Tegen die tijd hadden de monniken de oogst al afgeschreven. Je kon gewoon geen goede wijn maken van zulke gedroogde en beschimmelde druiven.

Tegen beter weten in en om toch wijn te hebben, plukten ze de druiven en persten ze. Toen ze de jonge wijn voor het eerst proefden, waren ze verbaasd. Deze Riesling smaakte veel, veel beter dan alle andere wijnen die ooit in deze kelder waren gemaakt! Hij was zo geconcentreerd en zoet! En dan de aroma's! Er zat honing in, maar ook gekonfijt fruit. Wat een heerlijke wijn!

Het geheim achter de late oogst

Wat de monniken toen echter niet wisten, was dat de Rieslingdruiven niet beschimmeld waren, maar waren aangetast door edelrot, of botrytis cinerea. De botrytis kan zich op twee manieren uiten en voor edelrot heb je de juiste weersomstandigheden nodig. Als het namelijk koud en vochtig weer is, zal deze schimmel de afhankelijke druiven aantasten en in de vorm van grijze schimmel op de trossen komen. Als het echter nog warm is en de herfstzon schijnt, waardoor de ochtendnevel van de Rijn wordt verdreven, dan ontstaat er geen schimmel, maar edelrot. De schimmel breekt dan door de schil van de druiven en injecteert zijn enzymen, waardoor de druiven hun vocht verliezen en tevens het suikergehalte stijgt.

En het zijn precies deze enzymen die de wijn zijn delicate karakter geven, die vandaag de dag nog steeds een belangrijk kenmerk zijn van de laat geoogste zoete wijnen. De Spätlese werd bij toeval ontdekt en is tot op de dag van vandaag een belangrijk kwaliteitsniveau voor Prädikat-wijnen in Duitsland. De late boodschapper kreeg de naam Spätlesereiter - en werd een legende. Het is aan hem te danken dat de late oogst überhaupt bestaat. Om dit feit te eren, staat er vandaag de dag nog steeds een standbeeld van de Spätlesereiter op de binnenplaats van Schloss Johannisberg. Sinds 2021 staat er ook een standbeeld van de Spätlesereiter op de binnenplaats van het Stadtschloss in Fulda. En dan is er nog het eerste deel van de stripreeks "Karl" van Michael Apitz en Eberhard en Patrick Kunkel. Het trio vertelt het verhaal hier op heerlijke wijze na. De Spätlesereiter inspireert vandaag de dag nog steeds. Ondertussen heeft de Riesling Spätlese van Schloss Johannisberg een absolute cultstatus bereikt in de Duitse wijnwereld - en ver daarbuiten. En dat vinden wij niet meer dan terecht.